Laag frequente elektromagnetische velden en gezondheid. Resultaten van 4 jaren (2021-2025) onderzoek door de Belgian BioElectroMagnetics Group.
Het seminar gaat door op 20 november van 10u tot 12u30, in het Herman Teirlinck gebouw aan Tour & Taxis in Brussel.
De presentaties zijn in het Engels, maar de interactie met het publiek is in het Engels, Frans en Nederlands.
Deelname is gratis, maar registratie is verplicht.
Registratie tot 14 november 2025: hier
Laag frequente elektromagnetische velden en gezondheid. Resultaten van 4 jaren onderzoek door de Belgian BioElectroMagnetics Group.
De presentatie (in het Engels) is hieronder beschikbaar.
De presentaties (in PDF-formaat) in het nederlands zijn beschikbaar op de volgende pagina.
De presentaties (in PDF-formaat) in het engels zijn beschikbaar op de volgende pagina.
Wij kregen ook enkele vragen die niet in de presentatie zelf konden worden beantwoord. Hieronder vindt u deze vragen en de antwoorden daarop.
Vraag aan Agathe Salmon naar aanleiding van haar studie over meervoudige blootstelling aan verschillende bronnen van omgevingsoverlast. Houdt uw studie rekening met het verschil tussen 50 Hz EM-velden ’s nachts en overdag (spits)?
Net als bij de studie met werknemers van elektriciteitsbedrijven zal de studie bij de bevolking de blootstelling aan de meervoudige verontreinigende stoffen van belang kunnen differentiëren naar gelang van het type omgeving waarin de mensen zich melden en naar gelang van het tijdstip van de dag. De deelnemers dragen het EMDEX II-apparaat echter niet ’s nachts: Zij laten het ergens in hun kamer achter, waar het zich ofwel niet in de buurt van een ELF-EMV-bron bevindt, ofwel ernaast, zodat het hoge niveaus van velden registreert die niet de werkelijke blootstelling van de persoon zijn. Om deze reden houden wij voor de gemeten ELF-EMV geen rekening met de nachtgegevens.
Een vraag aan Dr. Christian Brabant, in verband met de meta-analyse rond blootstelling aan ELF-EMV en het voorkomen van kinderleukemie. Geeft deze meta-analyse ook informatie over oorzakelijkheid, of gaat het hier om een vergelijking tussen het voorkomen van kinderleukemie en blootstelling. (is er een causaal verband of gewoon een correlatie?)
Onze meta-analyse geeft geen informatie over causaliteit. Wij stellen geen biologisch mechanisme voor. Als het door ons gevonden verband tussen magnetische velden met een extreem lage frequentie en kinderleukemie reëel is, suggereren onze meta-analyses dat het subtype van leukemie acute lymfoblastische leukemie is. Bovendien suggereert ons werk dat alleen langdurige blootstelling aan magnetische velden van meer dan 0,4 µT het risico op het ontwikkelen van leukemie zou kunnen verhogen.
Een aanvulling op een vraag van Dr. Christian Brabant, betreffende de meta-analyse inzake ELF-EMV-blootstelling en het vóórkomen van leukemie bij kinderen. Naast de door Christian gepresenteerde studie is er nog een andere studie waaruit blijkt dat er nog steeds een verband bestaat.
De auteur van deze vraag verwijst waarschijnlijk naar de recente studie van Núñez-Enríquez en collega’s, gepubliceerd in 2020 (Bioelectromagnetics, 41, 581-597). Zij hebben een verband gevonden tussen extreem laagfrequente magnetische velden hoger dan 0,4 µT en acute lymfoblastische leukemie van de B-lijn bij kinderen die in Mexico wonen. Deze studie is opgenomen in onze meta-analyses.
Een vraag aan Dr. Christian Brabant, betreffende de meta-analyse rond blootstelling aan ELF EMV en het optreden van kinderleukemie. (Seomun G, Lee J, Park J; 2021) is gebleken dat er nog steeds significante associaties werden waargenomen tussen blootstelling aan extreem laagfrequente magnetische velden en kinderleukemie. Hebt u hier een opmerking op?
Dr. Seomun en collega’s (2021, PLoS One, 16, e0251628) hebben onlangs een meta-analyse uitgevoerd over het verband tussen extreem laagfrequente magnetische velden (ELF-MF) en verschillende vormen van kinderkanker. Hun werk was echter niet toegespitst op leukemie bij kinderen, de verschillende subtypes van leukemie zijn niet afzonderlijk geanalyseerd en afstanden tot hoogspanningsleidingen zijn niet onderzocht. Helaas is het zeer moeilijk om onze resultaten te vergelijken met die van Dr. Seomun. In twee van hun meta-analyses die zijn uitgevoerd op gevallen van leukemie bij kinderen, hebben zij niet opgemerkt dat de studies van Bunch et al. (2015; J Radiol Prot 35, 695-705) en Kroll et al. (2010, Br J Cancer 103, 1122-1127) deels zijn gebaseerd op dezelfde gegevens uit de National Registry of Childhood Tumours en dat dus veel van de gevallen in deze meta-analyses hetzelfde zijn. Aangezien er veel gevallen dubbel geteld zijn uit deze twee Britse studies die hoge odds ratio’s aantoonden, overschat de meta-analyse van Seomun en collega’s de associatie tussen ELF-MF en kinderleukemie. Bovendien hebben zij de studie van Feizi en Arabi (2007; Asian Pac J Cancer Prev 8, 69-72), die een cutoff van 0,45 µT gebruikte, in hun meta-analyse meegeteld, die verondersteld werd 0,4 µT als drempel te gebruiken. De referentiecategorie van deze studie was < 0,45 µT (en niet < 0,1 µT zoals in Kroll et al., 2010 en in de meeste studies). Bijgevolg leidde de opname van de studies van Kroll et al. (2010) en Feizi en Arabi (2007) ertoe dat Seomun en collega’s een odds ratio (OR) berekenden van 1,72 (95% CI 1,25 – 2,35) voor magnetische velden hoger dan 0,4 µT en leukemie bij kinderen, een OR die sterk overschat is met een niet gedefinieerde referentiecategorie.
Vraag aan Agathe Salmon naar aanleiding van haar studie over meervoudige blootstelling aan verschillende bronnen van omgevingsoverlast. Welke laagfrequente EMV-generatoren zijn tot dusverre in uw studie geïdentificeerd, indien van toepassing?
Op dit ogenblik zijn wij nog niet begonnen met de analyse van de gegevens omdat wij nog maar de helft van de stalen hebben verzameld die wij voor dit onderzoek willen gebruiken. Met de gegevens die in de studie worden verzameld, zullen wij de blootstellingsniveaus van de deelnemers kennen en dankzij de vragenlijst zullen wij ook een idee hebben van de hoeveelheden huishoudelijke bronnen van Elf-EMV voor elke deelnemer. We zullen ook een algemeen idee hebben van de bronnen op straat van de elektrische distributie-infrastructuren. Het zal niet mogelijk zijn de blootstelling toe te schrijven aan precieze bronnen, maar we zullen verbanden testen tussen de blootstelling van mensen en het aantal huishoudelijke bronnen / elektrische infrastructuurbronnen.
Vraag aan Dr. Christian Brabant, Amoon et al. (2021). hadden 3 gepoolde analyses geanalyseerd waaronder Ahlbom et ail. (2000) en Kheiftes (2010). Een meta-analyse van de drie gepoolde analyses geeft globaal een OR van 1,45 (95% CI: 0,95-2,20) voor blootstellingen ≥0,4 μT. Hebt u hier een opmerking over?
Dr. Amoon en collega’s (2022, Environmental Research, 204, 111993) hebben een meta-analyse uitgevoerd van drie gepoolde analyses: de gepoolde analyse van Ahlbom et al. (2000, Br J Cancer, 83, 692-8) met studies gepubliceerd vóór 2000, de gepoolde analyse van Kheifets et al. (2010, Br J Cancer, 103, 1128-35) op basis van studies gepubliceerd tussen 2000 en 2010 en hun gepoolde analyse op basis van 4 studies gepubliceerd na 2010. Hun meta-analyse van deze drie gepoolde analyses vond een gepoolde OR van 1,45 (95% CI 0,95-2,20) voor magnetische velden hoger dan 0,4 μT. Deze resultaten liggen dicht bij de onze, gepubliceerd in Reviews on Environmental Health (Brabant et al., 2022), aangezien wij in ons werk een gepoolde OR van 1,37 (95% CI 1,05-1,80) hebben gevonden voor de associatie tussen magnetische velden hoger dan 0,4 µT en kinderleukemie.
Laag frequente elektromagnetische velden en gezondheid. Resultaten van 4 jaren onderzoek door de Belgian BioElectroMagnetics Group.
Inleiding – Voorstelling van de BBEMG en doel van de studiedag
(Presentatie)
Extreem lage frequente elektromagnetische velden
Effecten op de gezondheid: stand van zaken
(Presentatie)
Onderzoek naar elektromagnetische hypergevoeligheid
(Presentatie)
Elektromagnetische (hyper)gevoeligheid of IEI-EMV : Reflecties en projecten
(Presentatie)
Middelen voor het berekenen van velden en waarschuwingen voor hun misbruik
(Presentatie)
Europese Samenwerking in Wetenschap en Technologie (COST): Actie BM 1309 EMF-MED
(Presentatie)
Studie van de cellulaire differentiatie en proliferatie
(Presentatie)
Het Koninklijk Besluit elektromagnetische velden op het werk
(Presentatie)
Opzetten van een cohorte van RTE gepensioneerden die professioneel blootgesteld werden aan 50 Hz magnetische velden : het CohoRte-project
(Presentatie)
Elektrische en magnetische velden van PLC die door smartmeters worden gegenereerd
(Presentatie)
Laag frequente elektromagnetische velden en gezondheid. Resultaten van 4 jaren onderzoek door de Belgian BioElectroMagnetics Group.
Waarom de gezondheidseffecten van 50 Hz elektromagnetische velden bestuderen? Voorstelling van de BBEMG en programma van de studie dag.
(Presentatie in het pdf formaat)
BBEMG en communicatie: de internetsite van de BBEMG als informatie bron.
(Presentatie in het pdf formaat)
Epidemiologische studies over de gezondheidseffecten van 50 Hz elektromagnetische velden.
(Presentatie in het pdf formaat)
Onderzoek naar elektromagnetische hypergevoeligheid
(Presentatie in het pdf formaat)
Elektromagnetische velden en de ziekte van Alzheimer: is er een mogelijk verband?
(Presentatie in het pdf formaat)
Onderzoek naar de effecten op celdifferentiatie en celproliferatie.
(Presentatie in het pdf formaat)
Contactstromen en quantificatie van de onzekerheden in de elektromagnetische modellen.
(Presentatie in het pdf formaat)
Positie van de Vlaamse overheid (LNE) m.b.t. de gezondheidseffecten van elektromagnetische velden met extreem lage frequenties.
(Presentatie in het pdf formaat)
Biopolitiek en risico.
(Presentatie in het pdf formaat)
Zijn magnetische velden vaan 50 Hz een risico voor de gezondheid?
Resultaten van vier jaren onderzoek door de Belgian BioElectroMagnetics Group (BBEMG)
Waarom de gezondheidseffecten van elektrische en magnetische velden van 50 Hz bestuderen? Voorstelling van de BBEMG. Doel van de studiedag.
(Presentatie in het pdf formaat)
Laagfrequente magnetische velden en gezondheid: Wat is een epidemiologische studie? Welke gezondheidseffecten bestudeert men? Hoe moeten we de gezondheidsrisico’s inschatten?
(Presentatie in het pdf formaat)
Monitoring van de blootstelling van kinderen aan velden van 50 Hz in België. Bronnen, niveaus, en vergelijking met andere landen.
(Presentatie in het pdf formaat)
De “Contact Current” hypothese. Achtergrond en modelbeschrijving.
(Presentatie in het pdf formaat)
Elektrische overgevoeligheid. Onderzoeksresultaten en hypotheses met betrekking tot de etiologie.
(Presentatie in het pdf formaat)
Genetisch onderzoek naar elektrische overgevoeligheid.
(Presentatie in het pdf formaat)
In vitro onderzoek naar de effecten van velden van 50 Hz op cefdifferentiatie en -proliferatie. Fundamenteel onderzoek en therapeutische effecten.
(Presentatie in het pdf formaat)
Stress related psychophysiological and environmental factors that determine development and manifestation of electrohypersensitivity and similar functional disorders. Psychoneuroendocrinology Unit (BBEMG), Université of Liège, Belgium
By Prof. E. Lyskov, Centre for Musculoskeletal Research, University of Gävle, Umea (Sweden).
Journée d’information sur les effets potentiels des champs électromagnétiques sur la santé
© 2025 BBEMG - Belgian BioElectroMagnetics Group.
